Deze vraag kom je overal tegen waar flexibel werken en samenwerken met zelfstandig ondernemers belangrijk is. Wanneer je als opdrachtgever werkt met een zelfstandige, draait het om het verschil tussen aanwijzingen geven en het werkresultaat afspreken. Gezag ontstaat namelijk niet alleen door duidelijke orders, maar vooral door structurele controle en sturing op het werkproces.
Als je kijkt naar opdrachten, freelance klussen of projectwerk, merk je snel: het soort instructies maakt het verschil. Gaat het om inhoudelijke aansturing, werk- en gedragsregels of juist alleen het eindresultaat? Arbeidsverhoudingen, contractvormen, opdrachtgever-opdrachtnemer relatie, en juridische aspecten zoals het risico op schijnzelfstandigheid hangen hier direct mee samen. De grenzen tussen gezagsverhouding en zelfstandigheid zijn daarmee vaak dun.
De rol van instructie bepaalt mede of een samenwerking onder de Wet DBA volgens de Belastingdienst als zelfstandig of dienstverband wordt gezien. Alles draait om praktische invulling: heb je als opdrachtgever structureel de regie, of bepaalt de zelfstandige zijn eigen werkwijze? Dat maakt duidelijke afspraken, heldere communicatie en een goed begrip van de juridische kaders essentieel. Zo voorkom je problemen met gezagsverhoudingen en bouw je aan flexibele, gezonde samenwerkingen.
Wat betekent instructie bij het bepalen van gezag?
Instructie is een cruciaal element bij het beoordelen van het juridisch gezag in flexibele arbeidsrelaties. Met ‘instructie’ wordt de mate bedoeld waarin je opdrachtgever je voorschrijft hoe je je werk uitvoert. Het gaat hier niet alleen om het aangeven wát er moet gebeuren, maar vooral hóe, waar en wanneer een opdracht moet worden uitgevoerd. Dit verschil is van groot belang voor de toepassing van de Wet DBA en het onderscheid tussen opdracht en dienstverband. Organisaties zoals de Belastingdienst en rechtspraak via het gerechtshof stellen instructie centraal bij de duiding van zelfstandigheid vs. werknemerschap. Amazon en PostNL zijn voorbeelden uit de rechtspraktijk: wanneer opdrachtgevers tot in detail voorschriften geven, duidt dat op gezag. Wordt de uitvoering grotendeels aan jouzelf overgelaten, dan geldt dat als kenmerk van zzp’erschap of zelfstandigheid.
Hoe is instructie geëvolueerd in het gezagsbegrip?
De geschiedenis van gezag bij arbeidsrelaties laat duidelijke verschuivingen zien. Oorspronkelijk lag de nadruk volledig op de hiërarchie in klassieke dienstverbanden, zoals opgenomen in het Burgerlijk Wetboek. Door digitalisering en de opkomst van het platformmodel, toegejuicht door bedrijven als Upwork en Freelance.nl, vervaagde de grens tussen sturen en adviseren. Je ziet dat het feitelijk instrueren nu minder snel tot gezag leidt als het gaat om normale werkafspraken binnen een projectstructuur. De SER adviseert juist dat alleen structurele en bindende instructies richting een werkgever/werknemer-relatie wijzen. Je blijft flexibel als je eigen keuzes kan maken in taken, werktijden of aanpak.
Welke stappen doorloop je bij de beoordeling van instructie en gezag?
De beoordeling van instructie als onderdeel van gezag, wordt door instanties als de Belastingdienst, UWV en Advocatenkantoor Van Doorne methodisch aangepakt. Men volgt vaak het volgende stappenplan:
- Inventariseren: Bekijk welke instructieregels er bestaan over het werk (denk aan werktijden, methodes, rapportages).
- Analyseren: Beoordeel of deze instructies verplichtend zijn of dat je ruimte houdt voor eigen invulling.
- Weglaten: Schrap algemene regels over veiligheid en samenwerking, dit hoort bij iedere zakelijke samenwerking.
- Afwegen: Combineer de instructies met andere factoren zoals toezicht, integratie in het team, en zelfstandig ondernemerschap.
- Conclusie: Trek een voorlopige conclusie of er sprake is van gezag op basis van instructie en of dit past bij een zzp’er, freelancer of werknemer.
Dit proces helpt jou en je opdrachtgever helderheid te krijgen over het type arbeidsrelatie en het risico op schijnzelfstandigheid te minimaliseren.
Wat zijn de belangrijkste vormen van instructie binnen gezagsrelaties?
In de praktijk onderscheiden arbeidsjuristen en grote opdrachtgevers – zoals Randstad, ABN Amro, TNO of Siemens – meerdere typen instructies. Elk met een andere impact op gezag. Denk hierbij aan:
- Direct sturen: Hierbij bepaalt de opdrachtgever expliciet je werktijden, werkplek, en gedetailleerde werkmethoden. Bijvoorbeeld: verplicht gebruik van interne software of specifieke roosters.
- Resultaatgerichte instructie: Hier geef je zelfstandig invulling aan het werk, zolang het eindresultaat maar overeenkomt met het afgesproken doel, zoals je vaak ziet bij projectmanagement via Jira of Asana.
- Informatieve richtlijnen: Algemeen informerend, zonder bindend karakter. Bijvoorbeeld veiligheidsprotocollen of huisregels op een locatie zoals de Universiteit van Amsterdam.
- Bindende instructie met sanctie: Instructies die gepaard gaan met sancties werken gezagsversterkend, omdat ze de vrijheid van de zzp’er of freelancer beperken. Denk aan kosten doorbelasten of boetes bij afwijking.
Deze types benadrukken hoe het verschil in instructie bepalend kan zijn voor de uitkomst van de gezagstoets in de praktijk.
Cases en voorbeelden van instructie die gezag bepalen
De rol van instructie in het bepalen van gezag is inmiddels onderwerp van talloze uitspraken, adviezen en richtlijnen. Hieronder een aantal praktijkvoorbeelden:
- Vaste werktijden verplicht: Wanneer je als zelfstandig IT’er bij een zorginstelling met vaste tijden in het rooster moet mee draaien, is er eerder sprake van gezag.
- Keuzevrijheid binnen resultaatverplichting: Als grafisch ontwerper krijg jij de vrijheid om op jouw manier het afgesproken ontwerp te leveren. Er is geen gezag zolang instructies je niet beperken in je keuzes.
- KPI’s versus opdrachten: Platformbedrijven als Uber sturen aan op resultaat (aantal ritten), maar controleren niet elke rit afzonderlijk, wat debat oproept over waar de grens van ‘gezag’ ligt.
- Toegang tot bedrijfssoftware verplicht stellen: Grote banken verplichten freelancers om hun beveiligingssystemen te gebruiken. Dit is vaak acceptabel bij projectoverdracht en duidt niet direct op gezag.
Praktische tips voor opdrachtgevers en zelfstandigen in de context van gezagsvragen
Wil je samenwerken als opdrachtgever of zelfstandige zonder werkgeversrisico? Let dan altijd op deze aandachtspunten:
- Leg instructieafspraken schriftelijk vast: Transparante communicatie voorkomt onduidelijkheid of discussie later.
- Kies voor resultaat- boven inspanningsverplichtingen: Geef zoveel mogelijk ruimte in de uitvoering van opdrachten.
- Voorkom permanente integratie: Beperk het aantal interne bedrijfsmiddelen, e-mailadressen en vaste werkplekken aan de zelfstandige kant.
- Regel evaluaties alleen op resultaat: Bespreek de eindopbrengst, niet het proces, tenzij de kwaliteitsstandaard in gevaar komt.
Door goede afspraken en het vermijden van gedetailleerde instructies, bied je elkaar vrijheid binnen duidelijke kaders.
Actueel blijven rond instructie en gezag
Toenemende aandacht vanuit de overheid – met name via beleidswijzigingen van het Ministerie van Sociale Zaken en speciale Loketten bij de Belastingdienst – maakt dit onderwerp nog belangrijker. Regelmatige actualiteitssessies van vakmedia als ZiPconomy of Flexmarkt houden je scherp. Wil je direct aan de slag en weten hoe Access2Work bijdraagt aan DBA-proof, flexibele samenwerking waar gezag en instructie helder zijn afgescheiden? Meld je dan nu hier aan als zelfstandige of ontdek als opdrachtgever via deze link op welke manier we helderheid en zekerheid in jouw projecten kunnen brengen.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Welke rol speelt instructie bij het bepalen van gezag als zzp'er in het onderwijs?
Als zzp’er in het onderwijs is de mate van instructie essentieel voor jouw zelfstandigheidspositie. Hoe meer jij vrij bent om je werkmethodes en dagindeling zelf te bepalen, hoe minder gezag een opdrachtgever over je uitoefent. De Belastingdienst gebruikt dit criterium samen met de gezagsrelatie en loonbetalingen, zoals in de Wet DBA, om te beoordelen of jij echt als zelfstandige werkt.
Word je daarentegen dagelijks aangestuurd over inhoud en aanpak, dan lijkt het meer op een werkgevers-werknemersrelatie. Volgens experts als Prof. dr. Evert Verhulp (Wikipedia) en het Kenniscentrum Arbeidsrecht moet je als zzp-docent steeds zelf zelfstandigeiseren. Benieuwd naar actuele opdrachten? Ontdek de mogelijkheden voor zzp-onderwijsopdrachten in regio Noord-Holland via ons platform. Bekijk zzp-onderwijsopdrachten hier.
2. Waarom is het geven van werkmethodische instructie zo belangrijk bij de beoordeling van gezag?
Het geven van werkmethodische instructie – dus wát en hóe je moet werken – is een sleutelcomponent bij het vaststellen van gezag volgens de criteria van de Belastingdienst en de Arbeidsinspectie. Tools als de Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie en informatiebronnen uit Google’s Knowledge Graph benadrukken dat instructies jouw vrijheid beperken.
Als je bijvoorbeeld van jouw opdrachtgever geen vrijheid krijgt over lesinrichting of planning (denk aan een school in Amsterdam), dan ontstaat het risico op een dienstverband. Met onze ervaring bij Access2 helpen wij jou DBA-proof te werken, zodat je zonder werkgeversrisico als freelance leerkracht aan de slag gaat. Lees meer over actuele opdrachten in Amsterdam op deze pagina voor zzp-docenten.
3. Welke praktische voorbeelden zijn er van instructie die het gezag aantonen in de zorg of onderwijs?
Stel, je werkt als zzp-verpleegkundige op een locatie als Rotterdam en je krijgt dagelijks voorschriften over roosters, rapportages of behandelingen via standaardprotocollen. Deze instructies, opgelegd door een zorginstelling of een onderwijscoördinator, vormen samen een stevig signaal van gezag vanuit de opdrachtgever.
Volgens de juridische handvatten van het Ministerie van Sociale Zaken (Wikidata) kun je pas spreken van ondernemerschap als jij zelf bepaalt hóe je het resultaat bereikt, zonder dagelijkse aansturing. Bij Access2 zie je welke zorgklussen écht zelfstandig zijn. Direct meer weten? Bekijk zzp-zorgopdrachten in Rotterdam.
4. Hoe kun je als freelancer het verschil tussen gezag en instructie in je contract vastleggen?
Als freelancer of zelfstandige is het cruciaal om in je contract duidelijk te omschrijven hoe werkzaamheden worden uitgevoerd en wie de beslissingen neemt. Gebruik heldere termen over jouw autonomie, bijvoorbeeld door werkbestanden, werktijden en aanpak zelf te bepalen. Verwijs eventueel naar modellen zoals die van de Raad voor Arbeidsverhoudingen en de Webmodule.
Juristen zoals Maarten van Gelderen (bekend van gezagskwesties in het arbeidsrecht) adviseren altijd concreet te zijn over het ontbreken van werkmethodische instructies. Zo voorkom je schijnzelfstandigheid en weet je opdrachtgever dat jij echt aan de regie bent. Ben je op zoek naar lesopdrachten voor zzp’ers in het primair onderwijs? Kijk op onze opdrachtenpagina voor zzp-leerkrachten.
