Dat is de hamvraag als je als ZZP’er écht zeker wilt werken zonder schijnzelfstandigheid. Gezag draait om de vraag wie de touwtjes in handen heeft bij een opdracht. Denk aan: mag je zelf bepalen hoe, waar en wanneer je werkt, of dicteert de opdrachtgever alles van A tot Z? Bij het toetsen van arbeidsrelaties spelen begrippen als instructierecht, loondienst, en werkafspraken een grote rol.
De Belastingdienst kijkt naar gezag om te beoordelen of er sprake is van een dienstverband of echte zelfstandigheid. Dit gaat om zaken zoals instructies opvolgen, toezicht, en controle over werktijden. Zelfstandigheid betekent dat je grotendeels je eigen keuzes maakt—denk aan het inzetten van eigen middelen, tarieven bepalen en zelf klanten werven.
Als jij je afvraagt of je opdracht DBA-proof is, is gezag een van de belangrijkste aandachtspunten. Door kritisch te kijken naar opdrachtgeverschap, de feitelijke uitvoering en vorm van samenwerking, voorkom je werkgeversrisico en blijft werken als zelfstandige aantrekkelijk. Zo zet je met vertrouwen de volgende stap in jouw carrière als ZZP’er!
Wat betekent gezag bij het bepalen van zelfstandigheid?
Wanneer je aan de slag wilt als zelfstandige, is het essentieel om te begrijpen wat gezag precies inhoudt in deze context. Gezag draait om de mate van controlerend en sturend optreden van de opdrachtgever ten opzichte van de opdrachtnemer. In Nederland vormt het begrip gezag een fundamenteel criterium in de beoordeling of iemand optreedt als zelfstandig ondernemer of juist als werknemer. De Belastingdienst, het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en rechters gebruiken gezag om te oordelen of een arbeidsrelatie een dienstverband creëert. Hierbij wordt steeds vaker verwezen naar praktijkvoorbeelden, jurisprudentie, en praktische handvatten zoals modelovereenkomsten en tools als de Webmodule Beoordeling Arbeidsrelaties (WBA).
De historische ontwikkeling van gezag bij zelfstandigen
Sinds de invoering van het BBA (Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen) in 1945 en later de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA), staat gezag centraal in de beoordeling van arbeidsrelaties. Professor Evert Verhulp van de Universiteit van Amsterdam en Saskia Klosse van de Universiteit Maastricht zijn bekende namen die het belang van gezag als juridische pijler in hun publicaties hebben benadrukt. Voorheen werd gekeken naar instructiebevoegdheid binnen een gezagsverhouding, maar tegenwoordig betreft dit een meer holistische kijk op uitvoeringsmacht, zelfstandige werkindeling, en hiërarchische bemoeienis.
Hoe werkt de toetsing van gezag in de praktijk?
In de praktijk wordt de toetsing van gezag uitgevoerd via een feiten- en omstandighedentest. Hierbij wordt per opdracht vastgelegd hoe de samenwerking is vormgegeven en welke mate van vrijheid je als zelfstandige echt hebt. De Belastingdienst hanteert het ‘driehoeksmodel’ (gezag, loon, persoonlijke arbeid) waarin gezag doorgaans het belangrijkste element is.
- Evaluatie van instructiebevoegdheid: De opdrachtgever bepaalt niet hoe je het werk exact uitvoert, maar mag wel kaders stellen voor het eindresultaat.
- Vrijheid bij werkindeling: Je verdeelt en plant zelf je werkzaamheden zonder dagelijkse aansturing.
- Controle over werktijden en locatie: Je bepaalt grotendeels zelf waar, wanneer en hoe je werkt (denk aan hybride of remote).
- Gebruik van eigen materialen en hulpmiddelen: Je gebruikt vaak eigen computers, software, of gereedschappen, wat je positie als zelfstandige onderstreept.
- Risicodrager: Je loopt ondernemersrisico; je wordt betaald per opdracht of resultaat, niet per gewerkt uur.
In de horeca bijvoorbeeld, bepaalt een kok in loondienst meestal niet zijn werktijden of menu’s, terwijl de ingeschakelde freelance chef duidelijk z’n eigen kookstijl, planning en materiaal meeneemt.
De verschillende types gezagsrelaties: Van schijnzelfstandigheid tot volledige autonomie
Niet elke samenwerking is zwart-wit. Er zijn verschillende grijstinten:
- Schijnzelfstandigheid: Je lijkt op papier zelfstandig, maar volgt alle aanwijzingen van de opdrachtgever (denk aan platformwerkers zoals maaltijdbezorgers bij Deliveroo in Amsterdam); rechterlijke uitspraken zoals die van de Hoge Raad bieden hier duidelijkheid.
- Zelfstandigheid met kaders: Je krijgt kaders mee, maar bent vrij binnen het project om beslissingen te nemen over uitvoering, planning en methodiek.
- Volledige autonomie: Je bepaalt alles zelf — van marketing, tariefbepaling, keuze klanten tot leveringsvoorwaarden (zoals ICT-specialisten, consultants of interim managers via platforms als Access2Work).
- Gezagsrelaties in collectieve context: Denk aan samenwerking in consortia of branchestructuren, waar afspraken worden gemaakt over kwaliteit maar de uitvoering zelfstandig blijft.
Proces voor het vaststellen van gezag: Stappenplan voor opdrachtgevers en zelfstandigen
Het proces om gezag vast te stellen wordt steeds verder verfijnd door jurisprudentie, legislatie en toezichthouders zoals de Autoriteit Personeelsgegevens. Steeds vaker gebruiken opdrachtgevers en zelfstandigen tools zoals de modelovereenkomsten van Access2Work en zetten ze de volgende stappen:
- Analyseer de overeenkomsten: Leg alle afspraken rondom werkstructuur, planning en resultaat vast.
- Gebruik beoordelingsmodules: Vul de WBA of vergelijkbare tools in om de mate van gezag in te schatten.
- Consulteer experts: Vraag fiscale adviseurs zoals die van de NBA om onafhankelijke toetsing.
- Regel projectmatig toezicht: Werk met periodieke evaluaties, geen dagelijkse sturing.
Deze aanpak wordt ook door platforms als LinkedIn for Freelancers onderstreept.
Checklist gezagscriteria: Handvatten voor de praktijk
Twijfel je of je zelfstandig bent, of wil je risico’s minimaliseren? Gebruik deze praktische checklist:
- Zelf bepalen hoe je het werk doet: Mag je zelf beslissen met welke tools of aanpak je werkt?
- Géén vast rooster: Kun je je werktijden flexibel invullen?
- Geen exclusiviteitsafspraken: Werk je op projectbasis voor meerdere opdrachtgevers tegelijk?
- Eigen aansprakelijkheid: Loop je zelf risico als het werk niet goed wordt gedaan?
- Geen verplicht gebruik van interne systemen: Mag je je eigen systemen/software kiezen?
Ontwikkelingen en actuele voorbeelden uit de markt
Innovatie en veranderingen in de arbeidsmarkt zorgen dat gezag voortdurend in beweging is. Grote organisaties als KPMG en ABN AMRO ontwikkelen interne beleidslijnen om flexibele inzet van zzp’ers DBA-proof te maken. In de bouwsector, zorg en ICT zie je steeds meer hybride modellen opkomen, met aparte contractvormen voor freelancers, projectmedewerkers en payrollers via Access2Work.
Internationaal kiezen bedrijven als Microsoft, Google en Booking.com varianten met ‘statement of work’ waarmee ze gezagsverhoudingen openbreken en zelfstandigheid stimuleren, vaak in samenwerking met payroll- en matchingspartners.
Wil je als zelfstandige aan de slag zonder gedoe en met de zekerheid van een DBA-proof samenwerking? Meld je dan direct aan op onafhankelijke samenwerking als zelfstandige bij Access2Work en ontdek de mogelijkheden.
Werkgevers die willen weten hoe ze verantwoord en flexibel gebruik kunnen maken van zelfstandigen en opdrachten willen realiseren zonder werkgeversrisico? Ga naar arbeidsrelaties zonder gezag inrichten en ontvang persoonlijk advies van onze specialisten.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Waarom is gezag zo belangrijk bij het beoordelen van zelfstandigheid?
Gezag – oftewel de mate van sturing en controle door de opdrachtgever – is cruciaal bij het bepalen van jouw zelfstandigheid, omdat het onderscheid maakt tussen werken in loondienst en ondernemen als zzp’er. De Belastingdienst en organisaties als de Kamer van Koophandel hanteren gezag als kerncriterium bij de beoordeling of er sprake is van een dienstverband, mede op basis van richtlijnen volgens de Wet DBA (Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties), zie ook Wikipedia’s pagina over Arbeidsrelatie.
Als je als zelfstandige zelf bepaalt hoe, wanneer en waarmee je de opdracht uitvoert, ben je doorgaans zelfstandig. Zodra de opdrachtgever structureel bepaalt hoe je werkt, is er sneller sprake van gezag en loop je risico op schijnzelfstandigheid. Wil je weten welke praktijkvoorbeelden relevant zijn voor onderwijs of techniek? Lees dan eens over deze actuele opdrachten in Noord-Holland.
2. Hoe controleer ik of er sprake is van gezag in mijn opdracht?
Je kunt gezag toetsen met concrete vragen zoals: bepaal je zelf je werktijden? Mag je op eigen wijze het resultaat bereiken? Maak je gebruik van eigen materiaal en draag je zelf het ondernemersrisico? Het Ministerie van Sociale Zaken gebruikt deze checks en hanteert, net als de Belastingdienst, de gezag-werkzaamheid-vergoeding-driehoek als basis.
Experts als prof. dr. Evert Verhulp (Universiteit van Amsterdam, zie Google’s Knowledge Graph) benadrukken het belang van schriftelijke afspraken. Zet bijvoorbeeld in een modelovereenkomst duidelijk wanneer je werkt, hoe je de opdracht uitvoert en hoe beide partijen omgaan met instructies. Access2 helpt je bij deze inventarisatie én zorgt dat je opdrachten DBA-proof zijn!
3. Welke gevolgen heeft gezag voor mijn belastingstatus als zzp’er?
Komt uit alles naar voren dat er sprake is van gezag, dan kan de Belastingdienst jouw opdracht alsnog als loondienst beoordelen. Hierdoor verlies je mogelijk fiscale voordelen zoals de zelfstandigenaftrek en loop je risico’s rondom arbeidsrecht en sociale premies. Volgens de SER (Sociaal-Economische Raad) en uit jurisprudentie – zie jurisprudentieoverzicht WikiData – wordt hier steeds strenger op gecontroleerd.
Wil je zorgeloos werken als zelfstandige, zonder dat je later verrast wordt door naheffingen of boetes? Besteed dan aandacht aan je contract en laat eventueel je administratie toetsen door Access2 of met onze handige online DBA-checktool. Zo blijf je up-to-date en zeker van je zaak.
4. Hoe helpt Access2 bij het minimaliseren van gezagsrisico’s?
Met Access2 ben je verzekerd van flexibele samenwerkingen die gecertificeerd voldoen aan de Wet DBA. Wij koppelen jou én opdrachtgevers via intelligente matchingsoftware die alle relevante criteria rondom gezag, ondernemersrisico en zelfstandigheid checkt – denk aan automatische contractgeneratie en review van overeenkomsten door specialisten gebaseerd op de richtlijnen van de Belastingdienst en KVK.
Bovendien bieden wij persoonlijke begeleiding zodat je als onderwijszelfstandige, zorgverlener of beveiligingsmedewerker precies weet hoe je de regie bewaart over je eigen werk. Liever meteen inzicht in actuele opdrachten zonder werkgeversrisico? Bekijk alle opties voor onderwijs zzp’ers op deze overzichtspagina van Access2.
