Als zelfstandige voel je misschien de vrijheid om je eigen keuzes te maken en je eigen opdrachten binnen te halen. Maar als er sprake is van gezag – oftewel als je opdrachtgever bepaalt wanneer en hoe je werkt – verandert er veel. Plots speel je namelijk met regels rondom zelfstandigheid, belastingdienst, arbeidscontracten en zelfs schijnzelfstandigheid.
Als opdrachtgever of zzp’er kun je tegen situaties aanlopen waarbij gezag de grens tussen zelfstandig ondernemen en dienstbetrekking vervaagt. Denk aan gezagsverhouding, instructies, verplicht werken op vaste tijden of het ontbreken van ondernemingsrisico. Deze factoren wegen zwaar bij het beoordelen of je als echte ondernemer geldt, of juist als werknemer, met alle fiscale gevolgen en risico’s van dien.
Het effect van gezag op ondernemerschap raakt thema’s als zzp-wetgeving, DB(A)-toetsing, verzekeringen en aansprakelijkheid. Een verkeerde inschatting kan leiden tot naheffingen, boetes of het verlies van ondernemersvoordelen. Begrijp daarom goed waar gezag begint en waar ondernemersvrijheid eindigt; zo bescherm je jezelf én je opdrachtgevers tegen onverwachte verplichtingen en behoud je helderheid over je echte status als ondernemer.
Wat betekent gezag voor je ondernemerschap?
Gevoel van vrijheid bepaalt vaak hoe je jouw ondernemerschap vormgeeft, maar zodra het onderwerp ‘gezag’ op tafel komt, verandert het spel. In de kern draait gezag om wie de instructies geeft, periodiek controleert, en uiteindelijk bepaalt hoe, waar en wanneer de werkzaamheden plaatsvinden. Belastingdienst, HR-experts als Glenn van der Burg en arbeidsrechtadvocaten als Maartje Schaap benadrukken dat gezag hét criterium is waarmee jouw zelfstandigheid onder druk kan komen te staan. Het vervagen van deze grens kan directe gevolgen hebben voor je fiscale positie, je aansprakelijkheid en de mate van vrijheid waarop je als zelfstandige rekent. Gezag is een doorslaggevende factor in de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA) en komt in vrijwel elk contract, platformoplossing of samenwerkingsovereenkomst terug.
Ontstaan van het gezagscriterium in ondernemerschap
Het gezagscriterium bestaat al sinds het begin van het arbeidsrecht rond 1900 en is een juridisch fundament bij het vaststellen van een arbeidsverhouding. Vroeger was het eenvoudig: of je was werknemer of zelfstandig ondernemer, met weinig tussenwegen. Door de opkomst van de platformeconomie – denk aan grote namen zoals Uber en Deliveroo – is deze scheidslijn diffuus geworden. De overheid, waaronder instanties als de Belastingdienst en de Kamer van Koophandel, gebruikt het gezagscriterium steeds vaker als toets in onderzoeken en belastingcontroles. Met de invoering van de Wet DBA is gezag meer dan ooit bepalend en heeft het gezorgd voor onzekerheid bij opdrachtgevers en zelfstandigen, bijvoorbeeld in sectoren als ICT, zorg en de bouw.
Hoe werkt gezag in de praktijk? Stappen en signalen
Gezag uit zich in dagelijkse beslissingen binnen samenwerkingen en projecten. Zodra de opdrachtgever bepaalt wát je doet, hóe je dat doet of waar en wanneer de werkzaamheden worden uitgevoerd, groeit de kans dat sprake is van gezag en dus een (fictief) dienstverband. Processen voor signalering van gezag verlopen stapsgewijs:
- Inventariseren opdrachtrelatie: Kijk wie bepaalt wat je taken zijn en hoeveel vrijheid je hebt in de uitvoering.
- Analyseer communicatie en aansturing: Beoordeel of de opdrachtgever regelmatig controle-instructies geeft.
- Controleer formele afspraken: Leg contracten langs de meetlat van standaard werkgever-werknemerrelaties, ook met tools zoals LexisNexis en software van Exact.
- Toets op afhankelijkheid: Ga na of je economische afhankelijkheid groot is. Werk je bijvoorbeeld langdurig voor één opdrachtgever?
- Reflecteer op integratie: Kijk of je werk in hoofdzaak onder de vlag van de opdrachtgever plaatsvindt, zoals bij projecten van Microsoft Nederland of ING Consulting.
Type gevolgen gezag voor zelfstandige ondernemers
Als zelfstandige loop je verschillende risico’s wanneer er toch sprake blijkt te zijn van gezag. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben:
- Fiscale herclassificatie: Als de Belastingdienst je aanmerkt als werknemer, betaal je ineens loonbelasting in plaats van inkomstenbelasting, en verliezen veel aftrekposten hun geldigheid.
- Inkomens- en aansprakelijkheidsrisico’s: Je riskeert nabetalingen voor sociale premies en loopt kans op boetes, zoals geïllustreerd bij grote herclassificatie-zaken bij KPMG.
- Beperkingen in vrijheid: Met gezag mag je minder zelfstandig beslissen en bepalen hoe je jouw vak uitoefent, waardoor ondernemend handelen beperkt raakt.
- Effecten op het netwerk: Door twijfel aan je zelfstandigheid kunnen nieuwe opdrachtgevers terughoudend worden. Platforms als LinkedIn melden vaker discussies rond schijnzelfstandigheid.
Voorbeelden van gezag: Herken de valkuilen
In de praktijk zijn signalen van gezag vaak subtiel:
- Vaste werktijden of verplichte aanwezigheid: Als je op vooraf vastgestelde uren aanwezig moet zijn, neigt dit naar gezag – zoals bij consultancyprojecten voor ABN AMRO waar zelfstandig opereren essentieel moet blijven.
- Bedrijfslogo’s en e-mailadressen van opdrachtgever: Zichtbaar werken onder het merk van de klant, zoals bij projecten bij Philips of Rabobank, kan gezag versterken.
- Rapportage- of aftekenplicht: Moet je steeds vooraf toestemming voor acties vragen of rapporteren over je voortgang, dan overheerst gezag.
- Gebruik bedrijfseigen systemen en software: Werken op interne ICT-systemen van een opdrachtgever, bijvoorbeeld via Salesforce, kan jouw onafhankelijkheid aantasten.
Risicobeheersing: Minder gezag, meer ondernemerschap
Voorkomen is beter dan genezen. Door het minimaliseren van gezagscomponenten, behoud je de voordelen van ondernemerschap en voorkom je juridische valkuilen. Dit werkt effectief door:
- Heldere opdrachtovereenkomsten: Laat in je overeenkomst duidelijk opnemen welke resultaten worden verwacht, zónder verplichte instructies rond de uitvoering. Gebruik hiervoor templates zoals aangeboden door de KvK en checklists van Access2Work.
- Facturatie op projectbasis: Werk zoveel mogelijk met facturen per afgerond resultaat, niet per gewerkt uur, zoals ondersteuning van platforms als Moneybird aantoont.
- Vermijd integratie in de kernactiviteiten: Doe je eigen inkoop, verkoop en administratie, zoals inzichtelijk bij zelfstandigen die via Access2Work opdrachten regelen.
- Blijf investeren in meerdere opdrachtgevers: Zo bewijs je onafhankelijkheid, een kernvoorwaarde voor het behoud van je ondernemerschap, zoals advies van ZZP Nederland en brancheorganisaties uitlegt.
Samenwerken zonder gezagsvalkuilen
Gestructureerde, DBA-proof samenwerkingen maken het mogelijk om écht als zelfstandige te ondernemen. Via platforms zoals Access2Work werk je flexibel, met zekerheid over je fiscale en juridische positie. Wil je direct ontdekken hoe je zonder gezagsvalkuilen als zelfstandige aan de slag kunt? Bekijk dan hoe je zorgvuldig je autonomie behoudt als ondernemer. Ben jij werkgever en benieuwd naar samenwerken zonder werkgeversrisico? Kijk dan op deze pagina voor werkgevers die kiezen voor zekere samenwerking.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Wat betekent gezag voor mijn status als zzp’er?
Wanneer je als ondernemer werkt onder gezag, loopt je het risico dat de Belastingdienst jou aanmerkt als werknemer in loondienst. Dit heeft direct invloed op jouw zelfstandigheid: je mag niet meer zelf je werk indelen of je eigen werkwijze kiezen. Bekende experts als Gert-Jan Ludden (Universiteit Utrecht) geven in publicaties aan dat het ontbreken van gezag essentieel is voor echte ondernemersvrijheid.
Dit betekent in de praktijk dat organisaties als Access2 veel waarde hechten aan DBA-proof samenwerking. Automatiseringstools zoals de modelovereenkomsten van de Belastingdienst helpen om gezag te vermijden en ondernemerschap juridisch veilig te stellen. Check onze tips voor onderwijs-zzp’ers in de regio op zzp-kansen in het onderwijs in Utrecht.
2. Welke fiscale gevolgen heeft werken onder gezag?
Als je opdracht volgens de Belastingdienst als gezagsverhouding wordt bestempeld, vervalt mogelijk je ondernemersaftrek, zoals de zelfstandigenaftrek en MKB-vrijstelling. Je verlies daarmee fiscale voordelen, met stevig inkomensverlies tot gevolg – iets waar organisaties als de Kamer van Koophandel regelmatig voor waarschuwen in hun gidsen.
Het risicobeheer kun je verbeteren met aangepaste contracten of zelfstandigenplatformen als Access2, die ondersteunen bij heldere afspraken. Wil je weten waar je als zzp’er in het onderwijs extra op moet letten? Lees dan onze praktische insights voor zzp’ers in het basisonderwijs in Amsterdam.
3. Kan gezag mijn flexibiliteit als freelancer beperken?
Zodra je werkt onder gezag, verlies je de vrijheid om zelf je werktijden en methodes te bepalen. Dit werkt belemmerend op je ondernemerschap en is funest voor freelancers die juist autonomie zoeken, benadrukken arbeidsrecht-autoriteiten als Evert Verhulp (UvA) en publicaties op Wikipedia.
Access2 helpt freelancers met tools en checklisten die aantonen dat er geen gezag is, zodat jij je onafhankelijkheid behoudt én binnen de wet blijft. Meer weten over autonoom werken als invaller? Ontdek ons artikel over zzp-invaldocenten in Rotterdam.
4. Hoe herken ik een gezagsverhouding en voorkom ik schijnzelfstandigheid?
Gezag blijkt vaak uit instructies, verplichte aanwezigheid of verplichte werktijden; processen die bekend staan als indicaties voor schijnzelfstandigheid (bron: Wikipedia, Belastingdienst). Controleren opdrachtgevers jouw werkproces, dan is de kans groot dat je niet als ondernemer wordt gezien.
Gebruik juridische tools zoals de DBA-modelovereenkomst van Access2 en laat je adviseren door onafhankelijke consultants om risico op naheffingen te voorkomen. Wil je een DBA-proof opdracht vinden? Bekijk dan onze nieuwste opdrachtenbank voor zzp-onderwijsopdrachten.
