Waarom mondelinge instructies toch juridisch gezag kunnen betekenen, lijkt misschien vreemd als je denkt aan zelfstandig werk of opdrachten zonder arbeidscontract. Toch speelt gezag een grote rol binnen samenwerkingen tussen opdrachtgevers en zelfstandigen. Wanneer je als opdrachtgever mondeling opdrachten, aanwijzingen of richtlijnen geeft, kan dat juridisch gezien al snel als gezagsverhouding worden uitgelegd. Dit heeft directe gevolgen voor zaken als schijnzelfstandigheid en het DBA-proof werken.
Het lastige is dat het verschil tussen uitleggen wat je verwacht en specifieke taakgerichte instructies geven heel dun is. Bespreek je het eindresultaat, of zeg je letterlijk hoe het moet? Dat onderscheid beïnvloedt het gezagscriterium uit de Arbeidsrelatiewet en de praktijk bij de Belastingdienst. Een simpele opmerking als “doe het zo” kan al zorgen dat een arbeidsrelatie wordt aangenomen, zeker als er herhaaldelijk instructies worden gegeven.
Dit is precies waarom het onderwerp juridisch gezag, mondelinge aanwijzingen, arbeidsrelatie, gezagsverhouding en DBA-modelovereenkomst relevant zijn voor iedereen die flexibel en zonder werkgeversrisico wil samenwerken. Het herkennen van impliciet gezag en het afbakenen van instructies zijn essentieel om compliant en vrij te blijven werken. Zo voorkom je vervelende discussies en financiële risico’s achteraf.
Wat houdt juridisch gezag door mondelinge instructies precies in?
Mondelinge instructies in arbeids- en samenwerkingsrelaties lijken op het eerste gezicht vrijblijvend, maar ze spelen een cruciale rol bij de vraag of juridisch gezag ontstaat. In de praktijk gaat het hier om de situatie waarbij een opdrachtgever, leidinggevende of manager op informele wijze aanwijzingen of opdrachten geeft. Denk aan simpele mondelinge verzoeken zoals “kun je deze taak vandaag afronden?” of “zorg dat je de klant belt vóór het einde van de dag”. De kernvraag: ontstaat hierdoor gezagsverhouding? De Belastingdienst en rechters zoals de Hoge Raad hanteren niet alleen de formele, schriftelijke contracten, maar kijken met name naar de feitelijke uitvoering in het dagelijks werk. Zo kan zelfs een werkovereenkomst zonder uitgebreide schriftelijke afspraken tóch gekenmerkt worden als arbeidsovereenkomst, puur door het structureel geven van mondelinge instructies. Juristen als Evert Verhulp en organisaties zoals de Kamer van Koophandel wijzen er regelmatig op dat gezag geen pen-en-papier nodig heeft. Het draait om de vraag wie écht de touwtjes in handen heeft.
Oorsprong en ontwikkeling van mondeling gezag in arbeidsrelaties
De geschiedenis van mondeling juridisch gezag kent diepe wortels. Heel vroeger, bij ambachtelijke samenwerking, werd vrijwel alles mondeling overgedragen. Pas later, met de invoering van arbeidswetgeving zoals het Burgerlijk Wetboek (BW) onder leiding van adviserende instanties als de SER en de Raad van State, is steeds meer nadruk komen te liggen op formele afspraken. Toch blijft het Nederlandse arbeidsrecht uniek; het stelt dat mondelinge gezagsuitoefening – ofwel iemand op jouw aanwijzing laten werken – voldoende is. Door uitspraken van rechters in Amsterdam en Den Haag is duidelijk geworden dat ook freelancers of zelfstandigen zich onbewust onder gezag kunnen plaatsen als ze structureel volgen wat de opdrachtgever mondeling instrueert. Zeker bij evaluaties van fiscale werkzaamheden, zoals onder de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA), let de fiscus scherper op werkpatronen dan op de inhoud van het contract.
Hoe werkt mondeling gezag in de praktijk en herken je het?
Mondelinge instructies leiden tot juridisch gezag als er een feitelijk patroon ontstaat waarin de één consequent opdrachten geeft en de ander vrijwel altijd opvolgt. Het is belangrijk te begrijpen hoe deze verhouding zich ontwikkelt in de dagelijkse samenwerking tussen partijen. Veel sectoren, van IT-consultancy te Amsterdam tot de bouw in Rotterdam, zijn bekend met deze dynamiek. Het is de houding en praktijk, niet enkel het papierwerk, die doorslaggevend zijn. Wil je weten waar aan je mondelinge gezag herkent? Let op het volgende:
- Duur en frequentie van instructies: Als opdrachten of aanwijzingen structureel worden gegeven (bijvoorbeeld elke ochtend een briefing), duidt dat op gezag.
- Mate van vrijheid bij uitvoer: Moet je precies uitvoeren wat de opdrachtgever zegt, zonder ruimte voor eigen interpretatie, dan wijst dit op juridisch gezag.
- Toezicht en evaluatie: Wordt het werk naderhand beoordeeld of moet je verantwoorden bij de opdrachtgever? Ook dat is een sterk signaal voor een gezagsverhouding.
- Inzet van eigen gereedschap, locatie en werktijd: Werkt iemand met materialen en op plekken/tijden bepaald door de opdrachtgever, dan kan gezag blijken.
Het draait dus om zeggenschap en controle, niet om het communicatiemiddel: mondeling, schriftelijk of via slimme software zoals Slack of Teams.
Verschillende vormen van gezag door mondelinge aansturing
Mondelinge instructies geven vaak aanleiding tot juridisch gezag in verschillende scenario’s. De variatie kent meerdere types afhankelijk van de hiërarchische structuur en sector. Werkgevers in dienstensectoren laten deze lijnen vaak informeel lopen, terwijl grote adviesorganisaties zoals Capgemini, werken met mondelinge dagstarts of stand-ups. Dit komt ook veel voor in zorginstellingen en bij overheidsprojecten, waarbij leidinggevenden taken verdelen zonder alles te documenteren.
- Direct operationeel gezag: De manager vertelt direct wat er moet gebeuren, de medewerker voert zonder overleg uit (bv. in de horeca of retail).
- Gecontroleerde zelfstandigheid: Je krijgt ogenschijnlijk vrijheid, maar door structurele mondelinge check-in momenten is het eigen initiatief beperkt (bv. interim opdrachten via bemiddelingsbureau’s zoals Access2Work).
- Projectmatig leiderschap: In projectteams waar mondeling overleg allesbepalend is, en besluiten direct opgevolgd worden, ontstaat al snel gezag.
- Flexibele inzet via platforms: Deelplatforms of gedetacheerde opdrachten waarbij de opdrachtgever taken per telefoon of chat verdeelt, creëren feitelijk net zo goed juridisch gezag.
Proces van beoordeling: Wanneer zijn mondelinge instructies dwingend?
Het vaststellen van gezag op basis van mondelinge instructies gebeurt vaak aan de hand van een procedure die in grote lijnen als volgt verloopt:
- Analyse van feitelijke werkzaamheden: Er wordt gekeken naar wat er echt gebeurt op de werkvloer, niet naar het contract alleen.
- Interview van partijen: Betrokkenen zoals opdrachtgever en opdrachtnemer worden bevraagd door instanties als de Belastingdienst of het UWV.
- Inventarisatie van instructiemomenten: Bij herhaalde aansturing groeit de kans dat er sprake is van gezag.
- Toetsing aan jurisprudentie: Rechters vergelijken met eerdere uitspraken, zoals bij gig workers in Den Bosch of dienstverleners in Utrecht.
- Samenhang met overige omstandigheden: Worden werktijden, locatie of opdrachten volledig bepaald door de ander? Dat weegt mee.
Praktische gevolgen voor opdrachtgevers en zelfstandigen
Kennis over mondelinge instructies die tot juridisch gezag leiden is essentieel, zeker als je zonder werkgeversrisico en DBA-proof wilt samenwerken. Bedrijven als Access2Work adviseren opdrachtgevers en zelfstandigen voortdurend om grip te houden op deze grenzen. Door bewuste keuzes te maken in communicatie, verantwoordelijkheid, gebruik van digitale tools zoals Trello en duidelijke afspraken over rapportages, beperk je het risico op ongewenst werkgeverschap en naheffingen.
Wil je als zelfstandige exact weten waar je mondelinge instructies veilig zijn in samenwerking met opdrachtgevers, dan vind je via deze pagina alles over juridisch veilig ondernemen als zzp’er. Ben je werkgever en wil je weten hoe onze dienst helpt feitelijk gezag te voorkomen en flexibel inzetbaar te blijven zonder werkgeversrisico, check dan deze mogelijkheden voor flexibele samenwerking bij Access2Work.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Waarom kunnen mondelinge instructies leiden tot juridisch gezag in ZZP-constructies?
Volgens de Wet DBA (Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties) en bronnen zoals de Belastingdienst, kan mondeling overleg tussen opdrachtgevers en zelfstandigen – zoals docenten of zorgzelfstandigen – al snel door toezichthouders als gezagsverhouding worden geïnterpreteerd. Het speelt geen rol of instructies zwart-op-wit staan; de manier van aansturing (mondeling of schriftelijk) is bepalend voor het vermoeden van gezag.
Als opdrachtgever of freelancer kun je het risico dus niet uitsluiten door alleen contractueel vast te leggen dat er geen gezagsverhouding is. In de praktijk zijn precies deze ‘te mondelinge’ instructies een van de belangrijkste aanwijzingen voor de Belastingdienst dat een arbeidsrelatie eigenlijk lijkt op loondienst. Lees meer over veilig en flexibel werken als zzp’er in het onderwijs!
2. Op welke manier beoordelen rechters mondelinge aansturing als juridisch gezag?
Rechters kijken niet alleen naar contracten, maar vooral naar feitelijke omstandigheden: wie bepaalt het werk, de werkvolgorde en zijn er aanwijzingen over de uitvoering? Mondelinge instructies, zelfs in informele settings zoals schoollokalen of zorgcentra, wegen zwaar volgens het gezaghebbende Handboek Loonheffingen (zie Wikipedia). Ook in de beroemde Deliveroo-zaak (ECLI:NL:HR:2023:160) bleek mondelinge aansturing doorslaggevend voor gezag.
Praten opdrachtgevers – bijvoorbeeld onderwijsinstanties of zorgorganisaties – jou mondeling elke dag door het rooster? Dan vergroot dat de kans op een loondienst-etiket. Wil je zulke knelpunten vermijden bij jouw onderwijs- of zorgopdrachten, ontdek dan hoe Access2 DBA-proof samenwerkingen regelt.
3. Wanneer wordt een mondeling gegeven opdracht als gezag beoordeeld bij inspecties?
De Belastingdienst hanteert een holistische aanpak: ze onderzoeken niet alleen papieren contracten, maar analyseren dagelijkse praktijk en communicatie tussen partijen (Bron: Kennisnetwerk Arbeidsrecht, Knowledge Graph). Vaak gaat het mis als leidinggevende teamleiders, zelfs uit praktische overwegingen, in real time aanwijzingen geven over planning, locatie of werkwijze.
Dat geldt bijvoorbeeld bij het invallen als zzp-docent op een Amsterdamse of Rotterdamse school: mondelinge instructies over klassikale aanpak kunnen ook als gezagsverhouding gelden. Voorkom onaangename verrassingen en lees verder over onze aanpak voor DBA-proof werken als basisschoolleraar.
4. Hoe kunnen organisaties hun mondelinge instructies beperken om toch als zzp-proof te opereren?
Experts zoals Evert Verhulp (hoogleraar arbeidsrecht, Universiteit van Amsterdam) adviseren om zelfstandig ondernemerschap te stimuleren met duidelijke afspraken omtrent eigen verantwoordelijkheid en resultaatgericht werken. Tools en platformen zoals Access2 zijn specifiek ingericht om mondeling aansturen terug te dringen, waardoor opdrachtgevers minder snel het werkgeversrisico lopen.
Praktisch betekent dit: formuleer resultaten, niet het ‘hoe en wanneer’. Zo beperk je dat gesprekken op de werkvloer toch als gezagsverhouding uitgelegd kunnen worden. Benieuwd hoe jij als zzp’er grip houdt op jouw autonomie? Check onze tips via de gids voor invallessen zonder werkgeversrisico in Utrecht.
