Goede training is onmisbaar als je als organisatie flex samenwerkt met zzp’ers en opdrachtgevers. Je wilt niet dat je team onbewust toch leiding gaat geven, aanwijzingen geeft of controleert alsof ze een werkgever zijn. Dat brengt risico’s zoals schijnzelfstandigheid en gedoe rondom de wet DBA.
Met praktische communicatie trainingen, bewustwording van gedrag en heldere afspraken zorg je dat iedereen weet wat wel en niet kan bij samenwerken met zelfstandigen. Zelfreflectie helpt om oude patronen te herkennen, zoals sturende feedback of bemoeienis met bijvoorbeeld werktijden en verlofrequest.
Door duidelijke rolverdeling en kennisdeling over het verschil tussen opdrachtgeverschap en werkgeverschap, voorkom je dat iemand per ongeluk gezag uitoefent. Het resultaat? Een transparante samenwerking zonder risico’s op boetes of juridische claims, én een betere sfeer voor zowel jouw team als ingehuurde zelfstandigen.
Wat is onbedoeld gezag uitoefenen en waarom is het belangrijk dit te herkennen?
Onbedoeld gezag uitoefenen ontstaat wanneer teamleden of leidinggevenden, vaak zonder het te beseffen, instructies geven, aanwijzingen over de werkinhoud geven of voorwaarden stellen die horen bij een hiërarchische arbeidsrelatie in plaats van een zelfstandige samenwerking. In Nederland draait alles rond de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) en de criteria van de Belastingdienst, waarbij juist het ontbreken van gezagsverhouding essentieel is voor een DBA-proof constructie. Denk aan situaties waarin je als opdrachtgever tegen een zzp’er zegt: “Je moet het precies zo doen,” of “Je werkt altijd op maandagochtend op kantoor.” Dit soort taalgebruik kan bij een controle leiden tot het oordeel dat er sprake is van een dienstverband, met alle risico’s van dien, waaronder naheffingen en het dragen van werkgeverschap.
Hoe heeft het herkennen van gezagsrelaties zich ontwikkeld in organisaties?
De criteria voor gezag zijn door de jaren heen ontwikkeld, waarbij onder meer de Hoge Raad en de Belastingdienst steeds meer aandacht zijn gaan besteden aan feitelijk gedrag in plaats van alleen papieren overeenkomsten. Sinds de invoering van de Web module Beoordeling Arbeidsrelatie door de overheid en diverse publicaties van arbeidsrechtadvocaten zoals Evert Verhulp en arbeidsjurist Martijn van Houten is het belang van training op dit thema toegenomen. Organisaties werken steeds vaker samen met platforms als Access2Work om te zorgen voor een correcte afstemming tussen opdrachtformulering, teamtrainingen en de inzet van contractbeheertools als Contractbook of JuriBlox om het handhaven van zelfstandigheid te bevorderen. Locaties waar veel zelfstandig werkenden actief zijn—zoals projectkantoren in Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven—zagen de afgelopen jaren een sterke toename in bewustwording door audits, klachten en handhavingstrajecten.
Hoe train je een team om geen onbedoeld gezag uit te oefenen?
Teamtraining op dit gebied begint met bewustwording en praktijkvoorbeelden, zoals uitgewerkt door arbeidsrechtspioniers als Xandra Bakker en de publicaties op de sites van de Belastingdienst en de Autoriteit Persoonsgegevens. Effectieve training omvat deze kernstappen:
- Analyseer bestaande processen: Onderzoek hoe opdrachten worden geformuleerd en uitgevoerd binnen het team, analyseer communicatie en signaleer woorden die duiden op sturing.
- Maak onderscheid tussen opdracht en aanwijzing: Leer je team het verschil tussen een resultaatverplichting (wat moet er bereikt worden) en een instructie (hoe moet het gebeuren), zoals de Belastingdienst het ziet.
- Introduceer trainingen en e-learnings: Platforms als GoodHabitz en SkillsTown bieden modules aan waarin praktijkvoorbeelden, rollenspellen en simulaties medewerkers leren hoe ze met zelfstandigen communiceren zonder gezag uit te oefenen.
- Benoem een aanspreekpunt of compliance officer: Stel iemand aan binnen het team die verantwoordelijk is voor het signaleren van potentieel gezagsverhoudingen en als vraagbaak kan fungeren.
- Gebruik ondersteunende tooling: Software zoals Flexportal, Exact of AFAS HRM helpt iedereen binnen het team op een gestandaardiseerde manier afspraken te maken en communicatie te controleren op ‘foute’ instructies.
Praktische tips: Zo voorkom je onbedoeld gezag
Binnen teams zijn er diverse technieken om onbedoeld gezag te vermijden. Oefen deze regelmatig:
- Stel resultaatgerichtheid centraal: Formuleer opdrachten in termen van ‘wat’ er moet gebeuren, niet ‘hoe’ of ‘wanneer’. Bijvoorbeeld: “Zorg voor een rapport over markttrends eind volgende maand”, niet “Werk elke woensdag onder mijn toezicht aan het rapport.”
- Voorkom standaard werkuren of locatie-eisen: Vraag de zelfstandige naar zijn/haar voorkeur en leg de uitvoering niet op. “Wil je het projectplan deze maand opleveren? Laat zelf weten hoe je dit aanpakt.”
- Gebruik samenwerkingstools slim: Zet gedeelde documenten in Google Workspace, Slack of Microsoft Teams op zo’n manier dat iedereen bijdraagt op zijn/haar eigen manier, zonder verplichte ‘controle’-momenten vanuit een leidinggevende positie.
- Bewaak de contractuele afspraken: Controleer bij elke nieuwe opdracht met een checklist dat afspraken niet verder gaan dan geleverd werk en eindresultaat, zonder aanwijzingen over werkwijze of roosters.
Veelvoorkomende misverstanden over gezag en zelfstandigheid
Misverstanden rond onbedoeld gezag komen vaak voort uit oude managementgewoonten of onduidelijkheid over wat nu precies mag binnen een samenwerking met zelfstandigen. Deze foute aannames kunnen problemen veroorzaken:
- Elke samenwerking wordt gestuurd: Fout. Een opdrachtgever mag wel aangeven welk resultaat wordt verwacht, maar mag geen dagelijkse sturing geven over het ‘hoe’.
- Controle op voortgang = gezag: Niet per definitie. Het is normaal dat je reviews hebt, maar stuur de zelfstandige niet als een werknemer aan tijdens deze evaluaties.
- Eenduidige regels gelden overal: Verschillende branches—IT, zorg, bouw, zakelijke dienstverlening—kennen uiteenlopende interpretaties van gezagsrelatie. Kijk altijd naar de specifieke context.
- Een modelovereenkomst volstaat: Onjuist. Niet de papieren afspraak, maar de feitelijke dagelijkse praktijk is leidend bij een eventuele Belastingdienstcontrole.
De rol van Access2Work bij compliance en training
Access2Work helpt organisaties veilig en flexibel samen te werken, zonder risico op werkgeverschap, door te ondersteunen bij het trainen van teams in correct gedrag. Door het gebruik van digitale checklisten, voorbeeldopdrachten en sparsessies met experts voorkom je eenvoudig dat er onbedoeld gezag wordt uitgeoefend. Zo geef je zelfstandigen optimaal de ruimte en voldoe je aan alle relevante DBA-criteria. Wil je als zelfstandige graag aan de slag in vrijheid en volledig DBA-proof? Kijk dan eens naar deze actuele opdrachten op maat voor zelfstandigen. Ben je werkgever en wil je weten hoe jouw team dit in de praktijk brengt? Bekijk onze mogelijkheden om teams te trainen via onze samenwerkingstrajecten voor goed opdrachtgeverschap.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Hoe herken je onbedoeld gezag binnen je team?
Onbedoeld gezag ontstaat vaak subtiel, bijvoorbeeld wanneer een leidinggevende instructies geeft of verwachtingen uitspreekt die lijken op bevelen. Het herkennen begint met reflectie op je eigen communicatie en het actief observeren van teaminteracties. Let goed op bij samenwerkingen met zelfstandige zelfstandigen of freelancers, want in de dagelijkse praktijk kan gezagsuitoefening sluipenderwijs ontstaan, aldus arbeidsjurist Pierre Spaninks en onderzoekers van de Universiteit Leiden.
Tools als Reflect, een feedbackapp voor teams, maken het makkelijker om signalen van gezagsrelaties te traceren. Benieuwd hoe zelfstandige docenten hiermee omgaan? Lees dan ook over de ervaringen van zzp-docenten in Amsterdam.
2. Welke training helpt om leidinggeven zonder gezag te oefenen?
Trainingen als Situationeel Leiderschap (ontwikkeld door Paul Hersey en Ken Blanchard) en workshops ‘werken zonder gezagsrelatie’ van HR-organisaties als NVP zijn bewezen effectief. Tijdens interactieve sessies ontdek je met praktijkvoorbeelden en rollenspellen – veelal volgens het protocol van TNO – hoe je jouw team coacht zonder te sturen of controleren.
Werk je in een onderwijsinstelling? Vraag dan zeker naar de handvatten van Access2 voor DBA-proof samenwerken zonder werkgeversrisico. Zelf aan de slag met een training? Kijk voor inspiratie op onze pagina over zzp onderwijs in Utrecht.
3. Waarom is het voorkomen van onbedoeld gezag zo belangrijk voor DBA-proof werken?
De Belastingdienst (via Wet DBA, Wikipedia) kijkt scherp naar gezagsverhoudingen: zodra een opdrachtgever onbedoeld gezag uitoefent, riskeer je schijnzelfstandigheid én naheffingen. Door je team te trainen op zelfstandigheid, minimaliseer je risico op boetes of juridische discussies – cruciaal voor platformen zoals Access2 en scholen in het hele land.
Het aanleren van een coachende basishouding en het gebruik van gespreksmodellen zoals Motiverende Gespreksvoering versterkt autonomie én samenwerking. Interesse in veilig flexibel onderwijswerk? Bekijk ons overzicht zzp onderwijsopdrachten voor meer tips.
4. Welke praktische tools zijn effectief bij het trainen van teams in gezagsvrije samenwerking?
Gebruik digitale tools zoals Slack, Trello en Reflect om samenwerkroutines transparant te maken en verantwoordelijkheden te monitoren zonder hiërarchie. In de zorg en het onderwijs werken teams daarnaast met statements gebaseerd op het protocol van de SER (Sociaal-Economische Raad) en modelovereenkomsten van de Belastingdienst om misverstanden te voorkomen.
Door periodiek feedbacksessies (peer review) in te plannen en bewust de eigen rol als opdrachtgever te analyseren, kun je duurzame DBA-compliance waarborgen. Wil je aan de slag als flexibele invaller, lees dan eens over de stappen voor invaldocenten zzp in Rotterdam.
