Deze vraag draait om de kern van zelfstandig werken en de grenzen van een arbeidsovereenkomst. In het onderwijs betekent persoonlijke arbeid dat jij als docent, leraar of begeleider het werk zelf moet uitvoeren. Je kunt dat niet zomaar door iemand anders laten doen. Denk aan een gastdocent die echt zelf voor de klas moet staan, of een zzp’er die afspraken maakt met een school en zijn eigen lessen voorbereidt en geeft.
De Belastingdienst, Inspectie SZW en de onderwijsinstellingen beoordelen of er sprake is van persoonlijke arbeid door te kijken naar drie hoofdpunten: dat je het werk zélf verricht, dat er een verplichting tot arbeid is en dat er een gezagsverhouding bestaat. Als onderwijszelfstandige moet je nagaan of jouw situatie past binnen deze kaders. Werk je als zelfstandige of heb je een arbeidsovereenkomst? Juist bij hybride onderwijsprojecten of tijdelijke klasovernames ligt dit gevoelig.
Weet je nog niet zeker of jouw situatie onder persoonlijke arbeid valt? Door te letten op de gezagsverhouding, de aard van de werkzaamheden en de afspraken in je contract krijg je snel meer duidelijkheid. Deze kennis beschermt jou én je opdrachtgever tegen onbedoelde risico’s, zoals boetes of discussies met de Belastingdienst. Zo weet je zeker dat je flexibel en DBA-proof kunt blijven samenwerken in het onderwijs.
Wat is persoonlijke arbeid volgens de wet in het onderwijs?
Persoonlijke arbeid vormt een van de drie voorwaarden bij het bepalen of iemand werkt op basis van een arbeidsovereenkomst. Vooral in het onderwijs is het belangrijk om het onderscheid te maken: wanneer ben je nou écht persoonlijk arbeid aan het verrichten? Dit begrip verwijst ernaar dat de docent, onderwijsassistent of interim-leerkracht zelf het overeengekomen werk persoonlijk uitvoert, zonder dat het mag worden overgenomen door iemand anders zonder toestemming van de opdrachtgever. Denk aan een wiskundeleraar op het Sweelinck College of een vakdocent handvaardigheid op een mbo-instelling — zij leveren hun specifieke onderwijsexpertise en vaardigheden die niet zomaar uitwisselbaar zijn.
Soms is deze grens minder duidelijk. Wat als een freelancer Engels het werk laat doen door een collega, of als een zzp’er zich laat vervangen bij ziekte? Juist dan komt het belang van het begrip persoonlijke arbeid naar voren in het licht van de Wet DBA, het arbeidsrecht, de onderwijs-cao’s en jurisprudentie.
Ontstaan en relevantie van persoonlijke arbeid in het onderwijs
De geschiedenis van persoonlijke arbeid als juridisch begrip in het onderwijs gaat terug tot de uitwerking van de arbeidsovereenkomst in het Burgerlijk Wetboek. Centraal daarin staat artikel 7:610 BW, waarin de drie kenmerken arbeid, loon en gezag de basis vormen van een arbeidsovereenkomst. In de onderwijspraktijk heeft persoonlijke arbeid altijd een sleutelrol gespeeld omdat onderwijsinstellingen — van basisschool De Vlinder tot het Spinoza Lyceum — speciale eisen stellen aan de didactische vaardigheden, pedagogisch inzicht en bevoegdheden van onderwijszelfstandigen.
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en sectororganisaties zoals de PO-Raad en Vereniging Hogescholen hanteren persoonlijke arbeid als een van de toetsstenen om onderwijskrachten te onderscheiden van zelfstandigen. Belangrijk, want alleen op basis van deze beoordeling kun je nagaan of iemand als zelfstandige werkzaam mag zijn of dat er een arbeidsovereenkomst nodig is.
- Onderwijsinstellingen in Nederland: Van basisscholen tot universiteiten, allemaal hanteren ze de toets persoonlijke arbeid bij inhuur van krachten.
- Artikel 7:610 van het Burgerlijk Wetboek: Dit is het juridische startpunt voor de wettelijke beoordeling van persoonlijke arbeid.
- Toetsingskaders door Inspectie van het Onderwijs: Reglementen, cao’s en beleidsregels zijn afgestemd op het principe van persoonlijke arbeid, met als doel kwaliteit en continuïteit van het onderwijs te waarborgen.
- Wet DBA en VAR-verklaring: Het controleren van de arbeidsrelatie gebeurt mede op basis van het element persoonlijke arbeid.
Hoe werkt het toetsen van persoonlijke arbeid in het onderwijs?
Het toetsen van persoonlijke arbeid binnen een onderwijssituatie gebeurt via een aantal vaste stappen die teruggrijpen op rechtspraak van o.a. de Hoge Raad en recentelijk nader zijn ingevuld bij handhaving door de Belastingdienst. Je bekijkt niet alleen het contract, maar kijkt vooral ook naar de dagelijkse praktijk op de school of instelling, zoals bij ROC’s, het speciaal onderwijs of particuliere opleiders.
- Aanwezigheid van verplicht persoonlijk werk: De docent of ondersteuner heeft de opdracht het werk zelf uit te voeren, vervanging kan alleen met goedkeuring van het bestuur of leidinggevende.
- Inzet van unieke competenties: Het vereiste diploma, de bevoegdheid of specialisatie maakt de opdracht persoonsgebonden.
- Geen vrije uitwisseling: Het is niet toegestaan dat iemand structureel een collega inzet om de taken over te nemen zonder instructie van het bestuur.
- Controle door leiding: Je werkt in dienst van een onderwijsinstelling waarbij je werkzaamheden regelmatig worden beoordeeld op aanwezigheid, kwaliteit en didactische aanpak.
Deze aanpak wordt door beleidsadviseur arbeidsmarkt Dr. Rianne Ballering (Radboud Universiteit) als essentieel gezien voor het behoud van professionele autonomie en onderwijskwaliteit. Tools als de modelovereenkomst-onderwijs van de Belastingdienst zijn aanvullend om te toetsen in hoeverre er sprake is van gezag of persoonlijke arbeid.
Proces en types van persoonlijke arbeid in het onderwijs
In de praktijk zie je binnen het onderwijs diverse vormen van persoonlijke arbeid. Soms is het strikt persoonsgebonden, zoals bij een remedial teacher binnen De Haagse Scholen die werkt met leerlingen met specifieke zorgbehoeftes. Andere keren kan het wisselen: bijvoorbeeld surveillancediensten bij een universiteit, waar inzet ook met een poulesysteem werkt. De afbakening is relevant bij externe inhuur: is het werk alleen aan die persoon toe te rekenen of mag het rouleren?
Binnen Access2Work zie je ook hybride samenwerkingen, zoals interim-leerkrachten die invulling geven aan zwangerschapsverlof, of specialistische vakdocenten die projectmatig wordt benaderd op basis van detachering of dienstverband.
- Persoonsgebonden arbeid: Vakkennis en pedagogische inzet zijn direct gekoppeld aan de persoon; je kunt het werk niet zomaar overdragen.
- Inzetbaarheidsmodellen: Flexibele poolregelingen laten ruimte voor vervanging, maar uitsluitend bij goedkeuring van de opdrachtgever, die waakt over continuïteit.
- Freelance opdrachten met vervangingsrecht: Hier mag de zelfstandige zich laten vervangen, maar alleen volgens afgesproken randvoorwaarden in de overeenkomst.
- Detachering: De zelfstandige voert in opdracht arbeid uit, waarbij persoonlijke inzet gegarandeerd is via een bemiddelende partij.
Voorbeelden van persoonlijke arbeid in de onderwijspraktijk
Stel, je bent ingehuurd als zelfstandig docent Duits door het Montessori Lyceum. Zij willen juist jouw specifieke lesopbouw, ervaring en pedagogische aanpak. Je mag je niet laten vervangen door een andere taalspecialist, omdat het draait om jouw methode en persoonlijke benadering. Anders is dat als je een surveillancedienst draait op een hbo-instelling en de onderwijsmanager bepaalt volgens rooster wie deze dienst draait — dan kan het werk roulatie toestaan, al blijft er altijd een controlemoment.
Situaties die je in het onderwijs concreet tegenkomt:
- Interim-leerkracht bij langdurige uitval: Persoonlijke arbeid is niet overdraagbaar omdat leerlingen afhankelijk zijn van jouw expertise en aanpak.
- Freelance vakdocent op projectbasis: Kan onder voorwaarden (met akkoord) vervangen worden om continuïteit in rooster te waarborgen.
- Invaldocent via platform constructies: Zolang persoonlijke inzet vereist is en niet vrij uitwisselbaar, blijft sprake van persoonlijke arbeid volgens wet en beleidskaders.
Wat betekent dit voor samenwerken in het onderwijs?
Conclusie: als je als onderwijsinstelling zelfstandigen wilt inzetten zonder werkgeversrisico, dan vormt het element persoonlijke arbeid het absolute startpunt om DBA-proof te werken. Let op het onderscheid tussen persoonsgebonden expertise en delen van taken binnen de organisatie, zodat je fiscale en juridische valkuilen voorkomt.
Wil je je als onderwijskracht flexibel inzetten of juist als opdrachtgever samenwerken met zelfstandigen, dan biedt Access2Work hiervoor slimme oplossingen binnen de wet- en regelgeving. Sluit je aan bij onze community en ontdek direct je mogelijkheden of bekijk de voordelen voor onderwijsinstellingen die op zoek zijn naar flexibele, juridisch waterdichte inzet van onderwijstalent.
Sluit je aan of werk met ons!
Of je nu zelfstandige bent of personeel zoekt – bij Access2Work vind je een veilige, flexibele samenwerking zonder gedoe.
Meest gestelde vragen
1. Wanneer ben je wettelijk verplicht om persoonlijke arbeid te verrichten in het onderwijs?
Je bent wettelijk verplicht tot persoonlijke arbeid in het onderwijs als je zelf fysiek voor de klas moet staan. Volgens de Nederlandse rechtspraak en de Wet DBA draait het om de vraag of jij je werkzaamheden niet door een ander mag laten verrichten. De onderwijsinstelling huurt in dat geval jouw specifieke kennis en didactische vaardigheden in, wat wordt gezien als persoonlijke arbeid (bron: Rijksoverheid, Kamer van Koophandel en Wet Werk en Zekerheid).
De kern is dat de onderwijsinstelling (denk aan basisschool, vo-school of ROC) niet zomaar akkoord gaat met vervanging door iemand anders. Voor zzp’ers in het onderwijs vereist de Belastingdienst dit onderscheid bij modelovereenkomsten. Nieuwsgierig naar de subtiele verschillen per onderwijssector? Lees meer over actuele opdrachten in het onderwijs op ons platform hier.
2. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden voor persoonlijke arbeid volgens de wet in het onderwijs?
De belangrijkste voorwaarde is dat jij als docent, leerkracht, of onderwijsondersteuner persoonlijk de afgesproken werkzaamheden uitvoert. Je mag niet zomaar een andere zzp’er of werknemer sturen, tenzij expliciet afgesproken met de opdrachtgever. Dit sluit aan bij wat arbeidsjuristen als Prof. mr. Evert Verhulp en universiteiten als Leiden en Tilburg uitleggen in hun literatuur over arbeidsrecht.
Belangrijk hierbij: persoonlijke arbeid gaat vaak samen met het ontbreken van gezagsverhouding, maar in het onderwijs is die grens soms lastig. Bespreek vooraf wie de lessen verzorgt, welke flexibele inzet mogelijk is en hoe de privacy en certificering geregeld worden. Wil je weten hoe je dit contractueel goed vastlegt? Bij Access2 hebben we daar slimme tools en voorbeeldcontracten voor.
3. Hoe zit het met persoonlijke arbeid bij ziekte of afwezigheid van een zzp-docent?
Bij ziekte of afwezigheid mag je als zzp-docent in het algemeen niet zomaar een vervanger sturen. De onderwijsinstelling wil immers jouw persoonlijke inzet, en dit wordt bevestigd door zowel de Wet op het primair onderwijs als in casus van het Gerechtshof Amsterdam. In de praktijk betekent dit: als je onverhoopt uitvalt, ligt de lessenreeks vaak tijdelijk stil of zoekt de school een eigen invaller.
Dit onderstreept het belang van heldere afspraken in je opdrachtbevestiging, zoals een opzegregeling of duidelijke vervanging bij overmacht. Ervaar je regelmatig zulke situaties? Probeer via Access2 een goede match voor een invalklus in Leeuwarden of aangrenzende regio’s te vinden en voorkom lange leegstand in de klas.
4. Is er bij elke onderwijsopdracht automatisch sprake van persoonlijke arbeid?
Nee, niet bij elke onderwijsopdracht geldt dat je verplicht bent zelf het werk te doen. Denk aan opdrachten waarbij je alleen materiaal ontwikkelt, digitale lessen opneemt of puur als expert optreedt op consultbasis. In zulke gevallen is soms geen persoonlijke arbeid vereist volgens arbeidsrechtjuristen van de Universiteit van Amsterdam en deskundigen van het Ministerie van OCW.
Wel ontstaat er bij repetitieve fysieke aanwezigheid – bijvoorbeeld als vaste groepsleerkracht – meestal wel persoonlijke arbeid zoals bedoeld in de wet. Wil je ontdekken welke type onderwijsopdrachten echt bij je passen, met of zonder verplichte persoonlijke arbeid? Start je zoektocht eenvoudig via onze actuele onderwijsvacatures of neem contact op met Access2 voor advies.
